چرا بهترین راهبردهای دیروز، امروز فاجعه به‌بار می‌آورند؟ چرا مدیری که در شرایط باثبات یک قهرمان بود، در بحران فلج می‌شود؟ پاسخ در یک اشتباه بنیادین نهفته است: “ما با تمام مسائل، یکسان برخورد می‌کنیم”. در حالی که مسائل، ذات‌های متفاوتی دارند. چارچوب “Cynefin” که توسط دیو اسنودن (Dave Snowden) توسعه یافته، یک “نقشه تصمیم‌گیری” است که به رهبران کمک می‌کند تا ابتدا ماهیت مشکل را تشخیص دهند و سپس رویکرد مناسب را انتخاب کنند. این چارچوب، پادزهر “مدیریت تک‌نسخه‌ای” است.

کینوین؛ فراتر از ماتریس ۲×۲

Cynefin (یک واژه ولزی به‌معنای زیستگاه) جهان مسائل را به پنج حوزه تقسیم می‌کند:

۱. حوزه واضح (Clear/Obvious): قلمرو بهترین شیوه‌ها (Best Practices)

• ماهیت مشکل: ساده، قابل پیش‌‌بینی، رابطه علت و معلولی مشخص است. (مثال: فرآیند صدور فاکتور)
• رویکرد رهبر: حس کن – دسته‌بندی کن – پاسخ بده (Sense-Categorize-Respond). شما فقط قوانین و چک‌لیست‌ها را اجرا می‌کنید.
• خطر: غرور و ساده‌انگاری. ممکن است مشکلات پیچیده را به اشتباه در این حوزه قرار دهید و با چک‌لیست به جنگ بحران بروید.

۲. حوزه پیچیده (Complicated): قلمرو شیوه‌های خوب (Good Practices)

• ماهیت مشکل: رابطه علت و معلولی وجود دارد اما مشخص نیست و نیاز به تحلیل تخصصی دارد. چندین پاسخ صحیح ممکن است وجود داشته باشد. (مثال: تعمیر یک موتور جت، بهینه‌سازی زنجیره تامین)
• رویکرد رهبر: حس کن – تحلیل کن – پاسخ بده (Sense-Analyze-Respond). اینجا قلمرو متخصصان، مهندسان و مشاوران است. شما به داده و تحلیل نیاز دارید.
• خطر: فلج تحلیلی (Analysis Paralysis). متخصصان ممکن است آنقدر درگیر تحلیل شوند که فرصت عمل را از دست بدهند.

۳. حوزه بغرنج (Complex): قلمرو شیوه‌های نوظهور (Emergent Practices)

• ماهیت مشکل: غیرقابل پیش‌بینی. رابطه علت و معلولی را فقط بعد از وقوع می‌توان فهمید. اینجا قلمرو “ناشناخته‌های ناشناخته” است. (مثال: واکنش بازار به یک محصول کاملاً جدید، مدیریت یک بحران فرهنگی در سازمان، جنگ چریکی که ژنرال مک‌کریستال با آن روبرو بود).
• رویکرد رهبر: کاوش کن – حس کن – پاسخ بده (Probe-Sense-Respond). شما نمی‌توانید از قبل برنامه‌ریزی کنید. باید آزمایش‌های کوچک و ایمن انجام دهید (بکاوید)، بازخورد بگیرید (حس کنید) و الگوهای موفق را تقویت کنید (پاسخ دهید). مدل “حداقل مشخصات حیاتی” و تیم‌های چابک در این حوزه می‌درخشند.
• خطر: تمایل به کنترل و اعمال دستورالعمل‌های حوزه Complicated. این کار نوآوری را خفه می‌کند.

۴. حوزه آشوبناک (Chaotic): قلمرو شیوه‌های بدیع (Novel Practices)

• ماهیت مشکل: آتش‌سوزی! هیچ نظم و قاعده‌ای وجود ندارد. بقا در اولویت است. (مثال: حمله سایبری بزرگ، وقوع یک فاجعه طبیعی، فروپاشی بازار)
• رویکرد رهبر: عمل کن – حس کن – پاسخ بده (Act-Sense-Respond). اولین کار شما ایجاد ثبات است. شما باید فوراً عمل کنید تا خونریزی را متوقف کنید. اینجا جای دموکراسی نیست. رهبری باید قاطع و دستوری باشد. پس از ایجاد ثبات، می‌توانید مشکل را به حوزه Complex منتقل کنید.
• خطر: باقی ماندن در حالت دیکتاتوری حتی پس از رفع بحران.

۵. حوزه بی‌نظمی (Disorder/Confusion):

این حوزه مرکزی، جایی است که شما نمی‌دانید در کدام یک از چهار حوزه دیگر هستید. این خطرناک‌ترین نقطه است، زیرا افراد طبق عادت و راحتی خود عمل می‌کنند. هدف، خروج سریع از این حوزه و تشخیص موقعیت است.

چگونه Cynefin به مدیران ایرانی کمک می‌کند؟

محیط کسب‌وکار ایران ترکیبی دائمی از حوزه‌های Complicated, Complex و Chaotic است.

• بحران تحریم یا نوسان ارز؟ شما در حوزه Chaotic هستید. اولین اقدام: عمل کنید! نقدینگی را حفظ کنید، ارتباطات را برقرار کنید. سپس وضعیت را به حوزه Complex ببرید و تیم‌های واکنش سریع تشکیل دهید تا راه‌های جدیدی بکاوند.
• از دست دادن سهم بازار به یک رقیب چابک؟ شما در حوزه Complex هستید. تحلیل‌های گذشته دیگر جواب نمی‌دهد. تیم‌های چندوظیفه‌ای تشکیل دهید و به آن‌ها اجازه دهید با “حداقل مشخصات حیاتی”، راه‌حل‌های جدید را آزمایش کنند. از مدل “تیم تیم‌ها” استفاده کنید.
• بهینه‌سازی فرآیند تولید؟ اینجا حوزه Complicated است. به مهندسان و متخصصان خود اعتماد کنید تا بهترین راه‌حل را تحلیل کنند.

چارچوب Cynefin یک ابزار نیست، یک عینک جدید برای دیدن دنیاست.

به ما می‌آموزد که رهبری یک مهارت ثابت نیست، بلکه یک رقص متناسب با زمین بازی است. رهبری که تفاوت بین یک مسئله پیچیده (Complicated) و بغرنج (Complex) را نداند، یا با تحلیل بیش از حد فرصت را می‌سوزاند، یا با دستورالعمل‌های ثابت، نوآوری را خفه می‌کند. برای بقا و رشد در دنیای امروز، اولین قدم، تشخیص درست ماهیت میدان نبرد است.

منابع برای مطالعه بیشتر:

• Snowden, D. J., & Boone, M. E. (2007). A Leader’s Framework for Decision Making. Harvard Business Review.
• McChrystal, S. (2015). Team of Teams: New Rules of Engagement for a Complex World.
• وبسایت رسمی The Cynefin Co: aracto.com